Ekim ayı geldi mi, pazar tezgâhları turuncuya boyanır. Yapraklar sararırken, balkabağı sofralarımızın en tatlı misafiri olur. Bu mevsimin kralı, sadece lezzetiyle değil, binlerce yıllık hikayesiyle de büyüleyici. Orta Amerika’nın antik topraklarından yola çıkıp Anadolu’ya konuk olan balkabağı, bugün bolluk simgesi. Gelin, bu turuncu mucizenin yolculuğunu ve soframızdaki yerini birlikte keşfedelim.
Balkabağının serüveni, tam yedi bin yıl öncesine, Meksika ovalarına uzanır. Arkeologlar, Maya ve Azteklerin bu sebzeyi evcilleştirdiğini söylüyor. Onlar için hem yiyecek hem tıbbi bitkiydi; kabukları kap, içi yemek deposu. Kolomb’un 1492’deki Amerika keşfiyle Avrupa’ya sıçradı. Oradan da, 16. yüzyılın ortalarında Osmanlı’ya ulaştı. Saray kayıtlarında mısır kabağı diye anılıyor; 1594’te Manisa’da Şehzade Mehmed’in mutfağına binlerce adet sipariş edilmiş. Anadolu’nun bereketli iklimine çabuk uyum sağladı, 17. yüzyılda yaygınlaştı. Osmanlı mutfağında balkabağı, lüks bir malzeme olarak başladı. Fatih Sultan Mehmed’in sofralarında borani, çorba, pide gibi çeşitlerde yer aldı. Alman botanikçi Leonhart Fuchs bile 16. yüzyılda onu Türk hıyarı diye adlandırmış, zira Osmanlı tüccarları sayesinde Avrupa’ya yayılmış. Zamanla halk mutfağına indi; tatlısı, yemeği derken vazgeçilmez oldu. Kışın depolanabilirliği sayesinde kıtlık dönemlerinde kurtarıcı rol oynadı.
Besin hazinesiyle balkabağı, adeta bir vitamin deposu. Yüz gramında günlük A vitamini ihtiyacının yüzde 245’ini, C vitamini ihtiyacının yüzde 19’unu karşılıyor. Beta-karoten zengini; göz sağlığından cilt güzelliğine, bağışıklıktan kansere karşı korumaya kadar sayısız fayda sunuyor. Lifli yapısı sindirimi düzenler, potasyumla kan basıncını dengeler. Düşük kalorili (yaklaşık 26 kalori) ama doyurucu; diyet dostu bir sebze. Ekim’de taze taze tüketmek, kışa zinde girmenin anahtarı. Türk kültüründe balkabağı, bolluk ve bereketin simgesi. Yılbaşı sofralarının yıldızı kabak tatlısı, eski inançlara göre refah getirir. Fındık, ceviz serpilmiş haliyle Adapazarı’ndan Hatay’a, her yörede coğrafi işaretli lezzetler doğurmuş.
Saraydan köylü evine inen bu tatlı, bayramlarda, misafir ağırlamalarda başrolde. Hatta folklorunda bile var; masallarda sihirli balkabağı gibi, umut vaat eder. Günümüzde balkabağı, modern mutfakların gözdesi. Çorbalarından smoothie’lerine, vegan tatlılarından Halloween fenerlerine kadar çeşitlendi. Ege’de zeytinyağlısı, Karadeniz’de pide dolgusu… Organik tarımda yıldızı parlıyor, sürdürülebilir bir ürün. Ama asıl güzelliği, mevsimine sadık kalması. Ekim tezgâhlarında o turuncu ışıltıyı görünce, tarihle bugünü birleştiren bir hikaye hatırlayın.
Sonuçta balkabağı, sadece bir sebze değil; kültürümüzün turuncu ipliği. Bu ekim, bir dilim tatlısıyla başlayın yolculuğa. Kim bilir, belki o tatlı lokma, binlerce yıllık bir mirası damaklarınızda canlandırır.
GÜNCEL
Sayfa başına git